تلقیح مصنوعی در قناری برای تولید مثل

به بارور کردن جنس ماده بدون انجام عمل جفت گیری تلقیح مصنوعی می گویند.

این عمل امروزه کاربرد زیادی برای دام ها،طیور و حتی گیاهان دارد.و بسیاری از کشورهای دنیا برای بهتر شدن روند نتیجه گیری از این تکنیک استفاده می کنند.

تلقیح مصنوعی برای طیور : 

اعمال تلقیح مصنوعی برای طیور کمی ظریف تر و دشوارتر نسبت به پرندگان است ، و این دشواری برای قناری نسبت به سایر پرندگان افزایش می یابد.

پرنده ای کوچک جثه و حساس که در عین حال طی سالیان دراز تغییراتی اساسی را داشته و از شکل اولیه خود به هر لحاظ فاصله گرفته به طوری که کاملا با انسان انس گرفته و قادر به سپری کردن مراحل مختلف زندگی خود در قفس می باشد.

از طرفی همین امر و از طرفی تجارت قناری در طی سالهای گذشته باعث به وجود آمدن نژادهای مختلف در این پرنده شده است و هم اکنون پرورش دهندگان بسیاری در نقاط مختلف جهان در این زمینه به صورت حرفه ای مشغول به فعالیت می باشند اما اعمال تلقیح مصنوعی بر روی قناری در حال سپری کردن گام های اولیه خود می باشد.

اجرای هر عملی باید هدفمند باشد و همواره موجب پیشرفت و بهره وری بهتر در فرایند پرورش شود، به همین موجب در تلقیح مصنوعی قناری از دو گروه قناری بحث به میان می آید :

1- قناری های ناقص 2- قناری های انتخاب شده که دارای ژن برتر می باشند

1-قناری های ناقص

پرنده هایی که به صورت حادثه ای دچار نقص   های فیزیکی از قبیل :کوری ،کم بینایی،بی حسی یا شکستگی بال یا پاها،نداشتن پا یا انگشت و…هستند به طوری که قادر به جفت گیری طبیعی نیستند را در اینجا قناری های ناقص می نامیم.این پرندگان دارای دستگاه تناسلی سالم می باشند اما عملا قادر به جفت گیری طبیعی و ادامه نسل نیستند ، که در مورد این پرندگان می توان از تلقیح مصنوعی استفاده کرد و نسل آن ها را در فرایند جوجه کشی حفظ کرد.

نکته : در مورد پرندگانی که دارای مشکلات مادر زادی و وراثتی هستند بهتر است از این تکنیک استفاده نشود و کلا از جوجه کشی حذف شوند چرا که با انتقال مشکلات خود به نسل های بعدی باعث تشدید و ازدیاد مشکلات خواهند شد.

قناری های منتخب دارای ژن برتر

پرورش دهندگان قناری برای 2 منظور پرندهایی را انتخاب می کنند : 1-اصلاح نژاد 2-ارتقا نسل

اصلاح نژاد با(Breeding) 1-اصلاح نژاد : علم و هنر تثبیت ژنهای موثر در تولید اقتصادی  می‌باشد. انتخاب پرندگان برتر از لحاظ ژنتيکی و با کمک روشهای آمیزشی مناسب، پرندگان برتر راایجاد می‌کند. اصلاح نژاد یک علم کاربردی بوده و در بخش‌های تخصصی با کاربرد دانش ژنتیک، دانش آمار و رایانه افق جدیدی پیدا کرده است..

در برنامه هاي اصلاح نژاد هدف اين است كه حيوانات دارای ظرفيت ژنتيكی بالاتر از ميان جامعه شناسايی و انتخاب شده و از آنها به عنوان والدين نسل بعد استفاده شود. به اين ترتيب انتظار می رود كه ميانگين ظرفيت ژنتيكی نتاج بيشتر از ميانگين نسل والدين باشد.

مثال : قناری دارای خصوصیات منحصر به فردی می باشند که در برخی از خصیصه ها متفاوت از هم می باشند،در یک گله قناری با شرایط محیطی یکسان ممکن است یک قناری از بقیه در برابر بیماری ها مقاوم تر باشد یا بازدهی بیشتری در جوجه کشی داشته باشد و یا….این نوع پرنده ها نسبت به باقی گله از ژن قوی تری برخوردار هستند که همواره این خصیصه را به فرزندان خود منتقل می کنند.

حال با توجه به این که تعداد این نوع  پرنده ها در گله ایی که اصلاح نژاد نشده است محدود است و اگر پرورش دهنده قصد اصلاح نژاد با همین تعداد را داشته باشد وقت زیادی اتلاف می شود و اصلاح گله ممکن است چند سال به طول بیانجامد.برای مثال  اگر ما یک قناری جنس نر را برای پایه و مولد انتخاب کنیم،و یک ماده نیز برای طول یک دوره برای آن در نظر بگیریم در پایان به تعداد محدودی از جوجه ها دست پیدا میکنیم و چون هدف اصلاح نژاد می باشد نمی توان از 2 یا 3 ماده برای یک نر استفاده کرد چرا که هدف اصلاح نژاد و گسترش ژن قوی تر در گله است و در شرایط طبیعی به خاطر جفت گیری های بیش از حد  پس از یک یا دو دوره شاهد تضعیف نر می باشیم که این امر باعث به وجود آمدن تخم های بدون نطفه،جوجه های ضعیف و نهایتا بی نتیجه ماندن فرایند می شود.

حال با همین شرایط اگر از ابتدا تکنیک تلقیح مصنوعی در برنامه کار قرار گیرد می توان از 5 یا 6 ماده استفاده کرد و برای هر دوره تخم گذاری تنها با یک بار اسپرم گیری از نر تمام تخم های هر 5 ماده را بارور کرد که در آخر علاوه بر حفظ سلامت مولدها به تعداد بیشتری از جوجه ها با ژن قوی دست پیدا می کنیم.

2-ارتقا نسل : به ایجاد تعغییرات در یک نژاد از قناری که موجب بالا رفتن کیفیت آن نژاد می شود ارتقا نسل می گوییم.

این تغییرات ممکن است مانند تغییر رنگ،فرم بدنی،آواز و… بزرگ و کوچک یا مانند تغییرجنس پر،زاویه ایستادن و… باشد.

مثال : قناری رسمی بلند نسبت به سالهای گذشته تغییرات زیادی را داشته است که از هر لحاظ موجب بالا رفتن کیفیت این سبک از قناری گردیده است. باریک شدن تنه قناری ، جنس پر ریز و چسبیده به بدن، نداشتن قوز و سینه و شکم و…از جمله این تعغییرات می باشند.

همانطور که می دانیم رسمی بلند با ترکیب برخی نژادها از قبیل : یورکشایر،لانکشایر،جیبوسو،جیبر،رسمی و….به وجود آمده است که همین امر یکی از دلایل کند شدن روند این تغییرات شده است.چرا که جفت کردن دو قناری با فرم بدنی کاملا متفاوت کاری دشوار و با بهره وری پایین می باشد،که یکی از دلایل آن می تواند همین متفاوت بودن فرم بدنی باشد که باعث می شود جفت گیری قناری دشوار باشد و گاها جنس نر نتواند لقاح کاملی داشته باشد و جفت گیری ناقص انجام شود. در چنین شرایطی یقینا بهترین راه تلقیح مصنوعی می باشد که بدون دخالت نر مو شود تخم های پرنده میزبان را بارور کرد.

با توجه به مباحث ذکر شده می توان تلقیح مصنوعی را برنامه ایی هدفمند در بالا رفتن سطح کیفی و کمی پرورش قناری تلقی کرد.

اعمال تلقیح مصنوعی در قناری

اعمال تلقیح مصنوعی در قناری از 3 بخش تشکیل می شود :

1-سعی در رام کردن قناری : بطوری که از انسان ترس کمتری داشته باشد.برای این کار بهتر است از جوجه استفاده شود.

جوجه ها را به محض مستقل شدن و جدا کردن از والدین در قفس های نسبتا کوچک و انفرادی نگه داری می کنیم و قفس قناری را بهتر است بیشتر در ارتفاع پایین نصب کنیم و روزانه ساعاتی در نزدیکی قفس باشیم و غذای پرنده را روزانه در اختیارش قرار دهیم تا به مرور ترس پرنده کمتر شود.

2-آماده کردن قناری برای تولید مثل : در این مرحله باید قناری ها را از لحاظ جنسی به آمادگی برسانیم،در این زمان آمادگی جنس نر از اهمیت ویژه ای برخوردار است به نحوه ای که باید به اوج آواز خوانی و همچنین اوج آمادگی برسد،هنگامی که قناری به این مرحله رسید باید به بیشتر شدن مستی (آمادگی) آن اقدام کرد ،برای این کار می توان از تکنیک های مختلفی استفاده کرد،به طور مثال می توان قفس نر را طوری قرار داد که دید به قناری دیگری نداشته باشد و ماده های آماده را در محیط و خارج از دید نر قرار داد ، ماده های آماده با صوت کشیدن موجب تحریک بیشتر نر می شوند،و همچنین تغذیه نر در این دوره باید کاملا اصولی باشد به نحوی که هم باعث تحریک بیشتر نر و هم تقویت قوای جنسی آن شود، استفاده از سبزیجات تازه و جوانه ها در این دوره بسیار مفید می باشد و.بهتر است قناری نر 20روز قبل از اسپرم گیری با یک دوره ویتامین آ.د3.یی و یک روز در میان با چند دانه شاهدانه تغذیه گردد.در دوره آماده کردن باید هفته ای یک بار قناری برای دقایقی دست گرفته شود و پرهای کناری دم به آرامی نوازش شود تا قناری به دست و نحوه اسپرم گیری شخص عادت کند.(نوازش باید با انگشت شصت و سبابه به آرامی و مکرر انجام شود به طوری که باعث تحریک قناری شود)

3-آماده کردن محیط برای لقاح : نور،دما و قفس مناسب

دمای محیط در این دوره باید بین 25 تا 27 درجه باشد .و همچنین ساعات نور روزانه که تاثیر مستقیم بر روی تحریک جنسی قناری دارد باید 13تا 14 ساعت در روز باشد و همچنین شدت نور به اندازه کافی باشد.

در این مرحله برای دقایقی قفس نر و ماده را به هم نزدیک می کنیم که باعث تحریک به جفت گیری مولدها شویم.

پس از گذراندن این مراحل،قناری نر را در دست می گیریم به طوری که هیچ فشاری به آن وارد نشود و به زحمت نیفتد ،سپس با انگشت شصت و سبابه پهلوی قناری را به سمت دم نوازش میکنیم.(این حرکت باید حداقل به مدت2 دقیقه با فشار خیلی کم و مکرر انجام شود)سپس مسیر نوازش را به سمت پس و قسمت برجسته نر متمایل می کنیم و این حرکت را نیز حدودا 1 دقیقه انجام می دهیم،و سپس پرهای روی پس را که باعث تحریک پرنده می شود را نوازش می کنیم.

در این لحظه قسمت برجسته پس نر،کمی متورم می گردد که نوید دهنده تجمع اسپرم در این محل می باشد و سرانجام فشار ملایم در این قسمت اسپرم خارج می شود.در این لحظه لوله آزمایشگاهی نازکی (لوله مویی) را که دو سر آن باز است ، روی اسپرم می گیریم که اسپرم به داخل لوله هدایت شود.اسپرم حدودا یک سوم لوله را پر می کند و حدودا3 دقیقه فرصت دارین تا اسپرم را به ماده تلقیح کنیم.

نکته: مدت زمان 3 دقیقه در دمای طبیعی 25تا27درجه می باشد.اما می توان اسپرم ها را در دمای انجماد حتی سالها نگه داری کرد،البته این موضوع در مورد اسپرم حیوانات ثابت شده است و بنا به گفته دامپزشکان می تواند در مورد قناری هم صدق کند.چون اسپرم ها تنها در مایع اطرافشان قادر به حرکت هستند که در هوای آزاد آن مایع به مرور تبخیر شده وتغییر شکل می دهد که در نتیجه اسپرم غیر قابل استفاده می شود.

تلقیح اسپرم به پرنده میزبان (ماده)

تلقیح اسپرم شامل چند نکته مهم می باشد :

-پرنده ماده مانند پرنده نر باید دوره رام شدن را سپری کرده باشد

– تلقیح زمانی انجام شود که پرنده ماده لانه خود را درست کرده باشد و آماده تخم گذاری باشد

-به طور کلی تلقیح در زمانی باشد که پس ماده متورم شده باشد(2تا4روز قبل از تخم گذاری)

در این هنگام که قفس را برای دقایقی کنار قفس ماده قرار داده ایم،نر شروع به آوازخوانی می کند و به سمت ماده هدایت می شود ،ماده با این عمل نر تحریک شده و حالت جفت گیری به خود می گیرد (به اصطلاح پشت می دهد)این حرکت ماده باید حداقل 3بار تکرار شود.

در این لحظه قناری ماده را مانند نر در دست میگیریم و شروع به نوازش همان نقاط میکنیم ،با این حرکت پس ماده قدری متورم تر و مرطوب می شودکه نشانگر آمادگی دستگاه تناسلی برای تلقیح است.سپس لوله مویی حاوی اسپرم را به اندازه 1 میلیمتر به داخل کلواک (مقعد) هدایت می کنیم و به آرامی داخل لوله دمیده تا مایع داخل آن تخلیه شود و مجددا شروع به نوازش می کنیم تا اطمینان حاصل شود که مایع اسپرم به داخل سیستم تناسلی ماده هدایت شده است و بعد از یک دقیقه ماده را به آرامی داخل قفس رها می کنیم و مجددا قفس ها را از هم دور می کنیم.

اسپرم ها قادر هستند تا 4 روز در مجرای دف ران زنده بمانند و منتظر بارور کردن تخمک ها در حین خروج از تخم دان شوند،بدین جهت است که یک بار تلقیح حتی 4روز قبل از تخم گذاری قادر است تمامی تخم ها را بارور کند.

فواید تلقیح

1-جلوگیری از هزینه نگه داری قناری نر به خصوص در سالن های کوچک و برای نژادهای سنگین قیمت مانند رسمی بلند که با استفاده از این روش می توان تعداد نرها را به حداقل رساند.

2-در صورت وجود تنها یک یا تعداد محدودی قناری نر جهت گسترش ژن برتر می توان به کمیت بالا در زمان کوتاه دست پیدا کرد.

3-چون اسپرم ها قابل نگه داری و انتقال هستند می توان آن را به سالن های مسافت دور انتقال داد به طوری که قناری جا به جا نمی شود و عمل قرنطینه در طول فصل رعایت می شود.(جابه جایی می بایست کاملا حرفه ای انجام شود چراکه اسپرم ها فقط در شرایط خاص برای مدت طولانی قادر به زنده ماندن هستند)

4-درصد باروری تخم ها در این روش بالاتر است زیرا قرار دادن اسپرم در داخل دستگاه تناسلی ماده ضریب اطمینان بیشتری را برای رسیدن به تخمک حاصل می کند.

5-در صورت استفاده یک نر و چند ماده ،این روش بهتر است زیرا علاوه بر بازدهی بالاترمانع از ضعیف شدن قناری نر شده و باعث سلامتی و عمر بیشتر قناری نر می شود.

6-در این روش می توان تنها با یک بار اسپرم گیری از نر تعداد 5 ماده ویا بیشتر را بارور کرد.

7-در تلقیح مصنوعی می توان قناری هایی را که قادر به جفت گیری طبیعی نیستند را همچنان در گردونه تولید حفظ نمود.(قناری هایی که دچار نقص شده اند)

-8مدت زمان تلقیح مصنوعی کوتاهتر و مطمئن تر از تلقیح طبیعی می باشد.

9-با این روش می توان در اصلاح نژاد و ارتقا نسل بهره بیشتری حاصل کرد.

عدم استفاده از تلقیح مصنوعی

-تلقیح پرنده ماده با اسپرم های ضعیف

-عدم شناخت تکنیک استفاده از اسپرم و تلقیح آن در دستگاه تناسلی

-عدم داشتن مهارت کافی و آسیب زدن به پرنده،چه در دوره های اجرایی و چه در حین تلقیح

تذکر

این روش می بایست با دقت و مهارت کافی انجام شود،تا از هرگونه آسیب زدگی به قناری جلوگیری شود.

همچنین تلقیح مصنوعی باید در شرایط خاص (بیشتر برای پرندگانی که دچار حادثه شده اند وتوانایی جفت گیری طبیعی را ندارند) به منظور بهتر شدن یک فرایند و با هدف اعمال شود،و در شرایط عادی جفت گیری طبیعی و تکثیرمعمول باید در برنامه قرار گیرد.

تمام وسایل مورد نیاز اعم از لوله و…و همچنین دست ها باید استریل و عاری از هر نوع آلودگی‌ باشند.

-این کاربرد برای افراد مبتدی ناکارآمد و امکان نتیجه نامطلوب برای آن ها را دارد.

***

این لوله ها در فروشگاه های لوازم پزشکی یافت میشوند .

                                                                                                                                                                          نویسنده : مصطفی رسولی